دەمێ مرۆڤ خەلەت تێدگەهتسەبری سلێڤانەیی
ده‌مێ مرۆڤ خه‌له‌ت د پرسان بگه‌هت!
ل جهێ کو ئەم فانکسیۆنا (وظیفة) ئەقلی (پرسیارکرن و ئانالیزەکرن) خورت بکن و بگەهن کەدا خوە، ئەم دەرگەهێ قەدەرێ دقوتن دا کو خێرەکێ ب مە بکت، واتە ئەم یێن خوەدان ماف بوونە پارسەک و خوە بۆ هەرکەسێ دشکینن. ئێک ژ وان پرسیارێن کو گەرەکە ئەم ژ خوە بکن ئه‌ڤه یه: ئەرێ سیاسەت د ناڤ مە دە چاوان هاتییە فامکرن؟ بەری بهێتە فامکرن، چاوان هاتییە ناسکرن؟
گەلەک کەس د ناڤ جڤاکێ مە دە دبێژن سیاسەت بەحرە! کا ئەم ڤێ ئاخاڤتنێ ئانالیزە بکن و راستییا وێ بزانن...
مه ل باشوور بەحر (دەریا) نینە، بەلێ کانی و رووبار هەنە. نابت مرۆڤ هەبوونەکێ دگەل نەبوونەکێ موقارەنە بکت. نەخوە چما ئه‌م دبێژن سیاسەت بەحرە؟ چما نابێژن سیاسەت هونەر، فیلۆسۆفی یان زانستە؟ هونەر، فیلۆسۆفی و زانست ژی د ئاستێ پێدڤی ده نینه، بەلێ بۆچی ژ هەموویان بەحر و نه کانی یان رووبار؟
مرۆڤێ سادە بخوازت ژی هەر نکارت د بەحرێ دە فێری مەلەڤانییان ببت، بەلێ هەگەر بڤێت دکارت فێری هونەر، فیلۆسۆفی و زانستی ببت ئەو ژی ب خواندن و ماندیبوون هەتا کو د هندەک ئێستگەهان رە دەرباز ببت هەرچەندە ئەینی هەولدانێ دگەل وان تێرمان ژی هەبوون بۆ نموونە دگۆتن: "ل مەکتەبا، علمێ شەیتانی نیشا شاگردا ددن".
نەخوە، هندەک کەسان ب درێژییا دیرۆکێ د ناڤ مە دە ئەو سالۆخدانە بۆ هندەک مەرەمان هلبژارتن.
هەگەر ئەم ل دیرۆکا خوە بنێرن، خویا دبت کو مە کێم زانا و سیاسەتمەدار هەبوون، بەلێ بێقام شێخ و مەلا هەبوون، ئەو کەس هەم ل گوندان هەم ژی ل ناڤا چیان بوونە مامۆستا و پەروەردەگارێن دین و سیاسەتێ و ئەم دزانن وان نەشیایە هەڤگرتن و تیفاقێ پەیدا بکن، بەلێ بەردەوام د ململانێ و دووبەرەکییێ دە بوونە ب تایبەت ل سەردەمێ میرنشینێن کوردی؛ هەتا وێ رادێ کو هەڤدوو تونە بکن.
ل سەردەمێ میرگەهێن کوردی و دەستهەلاتا سەردەستان (ئۆسمانی و سەفەوی) ئەو کەس خوەدان هێز و شیانێن ماددی و مانه‌وی بوون، هەتا وێ رادێ کو هندەک جاران دەستهەلاتێ ئەو وەکو هەڤپەیمان بۆ خوە ل قەلەم ددان و چونکو ئەو مفادارن و ناخوازن هەڤرک و خەلکێ دی (رعیة) بەشداری مفادارییا وان بکت، ب حەمد هندەک هزرێن خەلەت ل ناڤ جڤاکی بەلاڤەکرن و ئەم دزانن بەلاڤکرنا هزرێ پێدڤی ب زمانەکێ هەیە. نموونەیەک ل سەر هێزا سەردەستان کو بەری نها مە ئیماژە بۆ دایە: بانگا غەزایێ و ئاخاڤتنا "گاور هات سەر ئیسلامێ" ئەو ئاخاڤتنا دەستهەلاتا ئۆسمانی ل سەر شێخ و مەلایێن کورد سەپاندی کو ب دەنگێ بلند د ناڤ خەلکێ دە بەلاڤە بکن و بێژن هەرکەسێ دەستێ خوە بکت د دەستێ ئینگلیز دە ئەو گاورە!
هزرا خوە بکە، هەگەر مرۆڤەکێ سادە بکەڤت د بەحرێ دە دێ چ ب سه‌رێ وی هێت؟ ئەو مرۆڤە هاتە ترساندن له‌ورا دووری دیتایسێن ژیانا جڤاکی و سیاسی ما. چو پێ نەڤێت، دووربوونا وی مرۆڤی واتەیا دووربوونا دووڤچوون و لێپرسینێ یە بۆ وان کەسان. وەک کو بەری نها مە ئیماژە بۆ کری، هەر ئەو کەس بوون خەلکەک ژ خواندنگەهان ترساندن، کو زانست کەدا ئیبلیسی یە، لەورا نابت زارۆکێن خوە قەید بکن، ئەو بوو کو دووندەها خەلکێ (گوندییان) بوونە پالە، شڤان و گاڤان، بەلێ دووندەها مفاداران بوونە خوەدان پلە و باوەرنامەیێن هەری بلند.
واتە، جڤاک ب تاکەکەسێن خوە یێن سادە و بەلەنگاز ڤە هاتە خاپاندن و هەر ئەوان کەسان، ل شوینا کو هشیارییا سیاسی و جڤاکی مخابن هزرێن خەلەت بەلاڤە کرن هەروەک پرسا سیاسەتێ، هەتا وێ رادێ کو خەلکەکێ مەزن ب درێژییا سالان سەدقاند کو سیاسەت بەحرە.
ل دەمێ ئانالیز و نرخاندنا پرسێن سیاسی، پێدڤی یە ئەم سەدەم و رەهەندان ژبیرنەکن ب تایبەت سەدەمێ سەبجەکتیڤ و رەهەندێ دیرۆکی ژ بەر کو هەردوو رەهەندێن دی (ماددی و مانه‌وی) ب وی ڤە گرێدایی نە. ل گۆر تەیۆرێن سیاسی، سەدەمێ سەبجەکتیڤ یێ سەرەکی یە، بەلێ خەلەتی ئەوە کو ئەم گرینگییێ پتر ب سەدەمێ ئۆبجەکتیڤ و رەهەندێ ماددی ددن و ئەو ل سەر فەلسەفە وفامکرنا مە بۆ ژیانێ و جیهانێ دمینت هەروەک نها و پرسا ویلایەتا سەرۆکاتییا هەرێمێ و پرسا دەولەتبوونێ. ئه‌م دکارن ڤێ پرسیارا نڤاندی هشیار بکن، بێژن: چما ئەڤ پرس نەهاتنە چارەسەرکرن؟
بەرسڤدانا وێ پرسێ پەیوەندی ب ئاستێن رەوشەنبیرییا سیاسی ڤە هەیە، ئەو ژی دوو ئاستن: ئاستێ تاکەکەسی و ئاستێ سیستەمێ سیاسی.
ئاستێ تاکەکەسی، ئانکو سیاسەت وەکو ئالاڤەک بۆ خزمەتا جەوهەر و پسیکۆلۆژییا تاکەکەسان پراکتیزە ببت دا ئه‌و بکارن دیمەنی زەلال ببینن و ل گۆر وێ دیتنێ هەلویست و بۆچوونێن خوە دیار بکن، بەلێ دەمێ سیاسەت نە د خزمەتا وان (تاکه‌که‌سان) دە بت، هینگێ نەکارە ئەو دیمەنی زەلال ببینن و ئەڤە باندۆرەکا نێگەتیڤ ل هەلویست، بۆچوون و بریاردانێ ژی دکت.
ئاستێ سیستەمێ سیاسی، ئەوە کا تاکەکەس چاوان ل وی سیستەمی و کاروبارێ وی دنێرن و هەلدسەنگینن، هەروەسان کا ئەو سیستەمە چەند نوونەراتییا جەوهەر و پسیکۆلۆژییا تاکەکەسان دکت. ژ بلی خزمەتێ، ئەو ئاستە د هلبژارتنا پرسان دە ژی دیار دبت.
دەربارێ پرسا دەولەتبوونا کوردستانێ، پێدڤی بوو بەری نها ئەو پرسیار هاتبا ئازراندن و بەری ئازراندنێ سیستەمێ سیاسی ب هەموو هێز و شیانێن خوە ڤە خزمەتا جەوهەر و پسیکۆلۆژییا تاکەکەسێ کورد/ کوردستانی کربا، پاشی ئینسیاتیڤ ژ ئالێ تاکەکەسان ب خوە ڤە هاتبا ئەڤجار سیستەمێ سیاسی، دیسان وەکو خزمەت، دەست ب پلان و پرۆژەیان کربا و زەمینە بۆ بەرجەستەبوونا پرسێ (دەولەتبوون) د دۆرهێلی دە خوەش کربا. ب میکانیزمەکا خورت و سەردەمانە رەوشەنبیری و بەرهەمدانەکا مەعریفی و سیاسی ل گۆر گرینگییا پرسێ چێکربا، پاشی بەلاڤەکربا، پلانێن تەکتیکی و ستراتیژی بۆ سالێن داهاتی دارژتبان، هەموو جۆرێن خەباتێ مەشاندبان دا کو دگەل دەمی تاکەکەسێ کورد/ کوردستانی ژ هزر و بیرێن لاواز ئازاد ببا، ئەڤجار باسێ دەولەتەکا ئازاد کربا.
"ئەم دخوازن کوردستان ببت دەولەت/ ئەم حەز دکن کوردستان ببت دەولەت/ مە دەولەت دڤێت/ لازمە ئەم ببن دەولەت/ مافێ مە یە ئەم ببن دەولەت و...هتد" ئه‌ڤ ئاخاڤتن دەربرینێ ژ هەسرەت و نۆستالیژیا د ناخێ مە دە دکن. هزرا مە یا ماددی و عاتیفەیا مە یا ئاگرینی تێرا خوە زیان گەهاندن تێگەهێ دەولەتێ د فامکرنا مە دە. دەولەت پرسەکا سیاسی/ جڤاکی یە، بەلێ مە ب ئاوایەکێ عاتیفی و ماددی سەرەدەری دگەل وێ پرسێ کر، عاتیفی وەکو دل، مادده ژی وەکو جەسەد/ دیرۆک، بەلێ مرۆڤ د هەبوونا خوە دە روح، جەوهەر و ئەقلە، نەکو ماددە یە.
مە دەولەت وەکو خەلات و مافەکێ دیرۆکی بۆ خەبات و قوربانیدانا خوە دیت، مە ژبیر کر ئەو خەلاتە گەرەکە بۆ باب و باپیران بت چونکو ئەوان خەبات کر و قوربانی دا. بەلێ کانێ خەبات و قوربانیدانا مە ب خوە؟ ئەو نەماینە هەتا کو دەولەتێ ب مافێ خوە بزانن، ل شوینا کو ئەم خوە هێژایی وی خەلاتی ببینن، ئەم کەدا وان بۆ خوە ددزن و ئەڤە ژی تراژیدییا ئەقلێ کوردی یە، کو ب تنێ ب رابردوویی دخورت، بەلێ دەستڤالا پێشوازییێ ل داهاتوویی دکت. هەگەر راستە مە دەولەت دڤێت، چما ئه‌م رێکا براکوژی و گەندەلییێ دگرن؟ چما ئه‌م دەلیڤە نادن خوە کو ژ هەڤدوو حەزبکن؟ ئاراستەیێ دەولەتبوونێ وەک کو خانی گۆتی "ئیتیفاق و ئینقیادە" نەکو تەمورود و شیقاقە. بەلێ دیارە دەولەت بۆ پەیداکرنا بەلانسا هێزێ د بەرەیێ ناڤخوەیی دە بوویە ئالاڤەک ژ ئالاڤێن زەخت و راگەهاندنێ.